WijkWijzen

Wie zijn die beleidsmakers, sociaal professionals en actieve bewoners die zich inzetten voor leefbare en veilige wijken? Elke maand zetten we iemand in de spotlights die dagelijks bezig is met het verbeteren van wijken en buurten. We noemen ze WijkWijzen. Deze maand: opbouwwerker Wessel Zwartsenberg.

Het belang van opbouwwerk

Zwartsenberg is met meer dan 30 jaar ervaring als opbouwwerker met recht een veteraan in zijn vakgebied te noemen. Aan de Kopse Hof in Nijmegen volgde hij de sociale academie. “In die tijd heette dat: een levenslang abonnement op een werkloos leven. Het duurde even voor ik betaald werk kreeg, maar via sociaal cultureel werk ben ik erin gerold en nooit meer weggegaan.” En daar is geen woord aan gelogen. Na zijn pensioen is Zwartsenberg als zelfstandige aan de slag gegaan.

Zwartsenberg kan uit eigen ervaring putten wanneer hij kijkt naar de ontwikkelingen in het opbouwwerk in de afgelopen decennia. “In de loop der jaren is het opbouwwerk veranderd. Vroeger waren er meer vaste bewonersgroepen die overlegden, ook met de woningcorporatie en de gemeente. Er was meer een vaste structuur. Nu zie je dat mensen geen zin meer hebben om eens per maand te vergaderen, je ziet dat die bewonersgroepen wat zijn teruggelopen in leden of niet meer bestaan. Wel zie je een ontwikkeling dat mensen een activiteit of initiatief willen starten, zoals het onderhouden van een moestuin, het organiseren van een straatfeest of met elkaar picknicken.”

Dit betekent volgens Zwartsenberg niet dat het slechter is geworden. “Sommige bewonersgroepen waren ook vergadertijgers geworden. De vraag moet blijven: wat willen en kunnen mensen zelf doen. En met elkaar? Wat vinden ze belangrijk genoeg om voor in beweging te komen? Een groep moeders die een straatspeeldag willen organiseren heeft evenveel waarde als een bewonersgroep die met de gemeente overlegt over de leefbaarheid van de wijk. Er zijn zat mensen die wat willen doen, mensen gaan echt wel ergens voor. De kunst is om díe plek aan te boren waar ze echt hun drive hebben zitten. Van onderop kunnen en willen werken in buurten met bewoners blijft het uitgangspunt.”

Bekijk hier alle WijkWijzen

Casus: De moestuin

Zwartsenberg werkte jaren in de wijk Hatert in Nijmegen, een wijk met iets meer dan 10.000 inwoners waar veel sociale vraagstukken samenkomen. Daar werkte hij ook in een sociaal wijkteam en werd het verschil tussen hulpverleners en opbouwwerkers zichtbaar. “Vanuit de hulpverlenersbril wil iemand hulp geven, vanuit het opbouwwerk kijk je naar wat iemand zelf wil en kan, samen met anderen. Dat vraagt om iets anders.”

“Vanuit het sociaal wijkteam stelden we ons de vraag: welke bewoners die we al kennen vanuit een begeleidingstraject zouden wel iets aan de buurt willen doen? We legden deze mensen voor: wat vind jij belangrijk in de buurt? Uit henzelf kwam toen het idee van de moestuin. We hebben hen geholpen om een moestuin op te zetten die nu letterlijk en figuurlijk een mooie biotoop is geworden”, vertelt Zwartsenberg.

De kern van het opbouwwerk illustreert Zwartsenberg met één van de mooiste complimenten die hij ooit heeft gekregen. “Een bewoner zei tegen mij: ‘jij hebt helemaal geen ego!’ Dat heb ik natuurlijk wel, maar de in de aanpak gaat het om de persoon zelf die iets kan en wil. Wanneer je dat faciliteert komt er energie los. Hier ligt ook een essentie van het opbouwwerk. Dat je oog hebt voor het proces.”

Zwartsenberg’s symbool voor de wijkaanpak: een betekenisvolle plek

Als Zwartsenberg vertelt over werken in de wijk, is de rode draad het aansluiten bij wat mensen zelf willen en kunnen. Hiervoor is het nodig om elkaar te ontmoeten en ruimte te maken voor de verhalen van mensen. Het symbool voor de wijkaanpak is voor Zwartsenberg dan ook een betekenisvolle plek waar dit tot zijn recht komt. “Het kan ook iets kleins zijn, een mobiele bar of een pop-up terras. Een soort buurthuis 2.0 waar mensen elkaar ontmoeten op een moderne manier. Gewoon met een aantal stoelen en tafels door de wijk heen. Bij een ouderencentrum, voor de supermarkt of bij de weekmarkt.”

Wat werkt in de wijkaanpak?

• Sta open voor het avontuur. “Ik probeer in gesprek te komen, maar niet te opdringerig. Kijk wat de bewoners eventueel willen. Waar zit de energie bij hen? Dat kan soms even duren. Als ze niets willen is het ook goed. Dat is een proces waarvan je niet weet waar je uitkomt, dat is avontuurlijk. Niet iedereen wil en kan dat, maar daar ligt de kern van het werken met mensen.”
• Laat zien wat je doet. “Het is lang niet altijd inzichtelijk wat de impact van opbouwwerk is en veel traditionele meetinstrumenten nemen het opbouwwerk niet mee. Hierom werk ik ook mee aan het instrument het Effectenplein, waarin juist de verhalen van betrokkenen centraal staan.”

Je hebt elkaar nodig: dus ook de opbouwwerker

Bij het werken in de wijk komen veel professionals kijken, elk met hun eigen perspectief en expertise. Het opbouwwerk is daar één van en hoewel de waardering voor dit vak lijkt toe te nemen geeft Zwartsenberg wel aan dat je als opbouwwerker stevig in je schoenen moet staan in deze samenwerking in de wijk. “Opbouwwerk is een vak en je moet dat kunnen doen vanuit een positie met genoeg professionele ruimte. Daar is ook nog werk aan de winkel. Het is geen quick fix, zeker nu er zoveel grote vraagstukken liggen zoals bijvoorbeeld polarisatie of de energietransitie.