Het belang van bewonersinitiatieven voor bewoner, wijk en gemeente

Er heersen momenteel veel spanningen tussen bevolkingsgroepen, er spelen grote uitdagingen op sociaal gebied en qua duurzaamheid, en er is sprake van een groeiend wantrouwen in de overheid. Er is meer dan ooit behoefte aan contact tussen mensen om elkaar op een laagdrempelige manier te ontmoeten en samen te werken aan de uitdagingen van onze tijd. De afgelopen jaren bezocht ik heel wat bewonersinitiatieven in Nederland en zag van dichtbij wat voor belangrijke rol zij vervullen in dit geheel.

Tekst door Jolinde Dermaux (Movisie)

Samen werken aan een gezamenlijk doel

Bewonersinitiatieven zijn plekken die opgezet worden door bewoners, vanuit hart voor een gezamenlijk doel. Waar mensen elkaar ontmoeten en samen werken aan dat doel. Voor bewoners fijn omdat zij vanuit hun eigen hart en kracht een bijdrage leveren aan onze wereld. Voor een wijk fijn omdat er plekken ontstaan in de wijk voor ontmoeting en talentontwikkeling. Voor de gemeente fijn omdat bewonersinitiatieven hiermee een bijdrage leveren aan de aanpak van maatschappelijke uitdagingen.

Een van de plekken waar ik van dichtbij zag hoe enorm bijzonder het is als de juiste persoon op de juiste plek invulling geeft aan zijn dromen is Choku Gym in Poelenburg, Zaanstad. Ivan Nikolov richtte deze sportclub 44 jaar geleden op om te werken aan een betere toekomst en een fijne plek in de wijk voor kinderen. In die 40 jaar heeft de sportclub naar schatting zo’n 4.000 jongeren binnen gehad, voor wie de sportclub enorm veel heeft betekend. Choku Gym is namelijk de spil in een groot netwerk van oud-sporters die zich inzetten om de jonge sporters te helpen. Jongeren die inmiddels studeren, een eigen bedrijf hebben, arts zijn geworden of sociaal werker. Choku Gym en zijn netwerk draagt zo bij aan de kansen en de toekomst van jongeren in een van de armste wijken in Nederland.

Choku Gym heeft zijn vorm gekregen vanuit de passie van Ivan. Het is ontstaan met de gedachte om te voorzien in de behoeften van een gemeenschap en mensen die graag hun steentje bijdragen. Het is duidelijk voor zowel de initiatiefnemer, de buurtbewoners als de gemeente Zaanstad dat deze sportschool een waardevolle bijdrage levert aan het aanpakken van maatschappelijke problemen zoals armoede en eenzaamheid.

Tegelijkertijd is het voor zowel Choku Gym als de gemeente een zoektocht naar hoe zij elkaar waarderen. Zo wordt de sportschool nog steeds niet structureel financieel ondersteund. Wel erkent de gemeente de bijdrage die de gym levert aan grote vraagstukken rondom leefbaarheid en zorgt zij voor incidentele financiële ondersteuning. Dat de gemeente vaak een belangrijke partner is voor het ontstaan en ondersteunen van bewonersinitiatieven, blijkt uit het verhaal van buurttuin de Kempenaar.

Het belang van een steunende gemeente

Een ander initiatief dat ik vorig jaar leerde kennen is buurttuin de Kempenaar in Barendrecht. Net zoals Choku Gym is de buurttuin ontstaan vanuit het hart en de visie van de initiatiefnemer(s). In dit geval Arend Wesdijk en Irma Reese. Zij namen het voortouw en transformeerden samen met een aantal buurtbewoners een groenstrook aan de Kempenaar in Barendrecht tot een prachtige tuin met planten en dieren. De buurttuin droeg bij aan laagdrempelige ontmoetingen tussen bewoners en was duurzaam in zijn opzet door het gebruik van gerecyclede materialen en gedoneerde planten en dieren.

Niet alle mensen waren echter blij met de buurttuin. Er ontstonden twee kampen: zij die de buurttuin een warm hart toedroegen en zij die vonden dat zo’n tuin eigenlijk niet hoorde en voor overlast kon zorgen. Ook werd al bestaande overlast tussen bewoners uitvergroot, wat bijdroeg aan een gespannen relatie tussen de buurttuin en de woningbouwcorporatie. Helaas bestaat de buurttuin inmiddels niet meer.

Door dit hele proces heen is de relatie met de gemeente dubbelzinnig geweest. In eerste instantie werd vanuit afdeling Openbare Ruimte toegezegd dat bewoners mochten werken aan de opbouw van de buurttuin. De wijkregisseur legt uit: “De gemeente had destijds sympathie voor dit initiatief. Helaas is er toen voorbijgegaan aan andere belangen die er speelden.” De initiële toezegging om de buurttuin te starten en het later hierop terugkomen heeft bij alle partijen voor verwarring gezorgd.

De dubbelzinnige relatie met de gemeente kende grote gevolgen. De twee ‘kampen’ rondom de buurttuin kwamen lijnrecht tegenover elkaar te staan. Daarbij was gesprek tussen beide partijen uiteindelijk niet meer mogelijk. Zowel de initiatiefnemers, buurtbewoners als de woningbouwcorporatie voelden zich niet gehoord bij de gemeente. Signalen van overlast door buurtbewoners onderling en door de buurttuin zijn niet opgepakt. Op 14 april 2023 besloot de gemeente – tot groot verdriet van de buurt en de initiatiefnemers – dat na 4 jaar het terrein hersteld moest worden naar de oorspronkelijke indeling en weer in eigen beheer komt. Op maandagochtend 26 juni werd de buurttuin door een graafmachine, begeleid door twee boa’s, afgegraven en in twee containers geschept.

Welke ambtenaar het een goed idee leek om met twee boa’s en een graafmachine een buurttuin met levende planten en dieren weg te scheppen blijft mij een raadsel. Los van deze, wat mij betreft onnodig pijnlijke, gang van zaken, is met het afgraven van de buurttuin is een mooie plek verloren gegaan. Initiatiefnemers en buurtbewoners zijn er letterlijk kapot van. In dit moeizame proces hebben zowel de initiatiefnemers als de woningbouwcorporatie zich bij tijden niet gehoord of gesteund gevoeld door de gemeente. Waar de visie van de buurttuin een plek van laagdrempelige ontmoeting was, om zo een steentje bij te dragen aan het gemeenschapsgevoel, blijft een groot deel van de buurt nu achter met een gevoel groot onrecht te zijn aangedaan. Mocht iemand in de buurt het idee gehad hebben om een initiatief op te starten zal die het nu wel laten, met dit als resultaat van 4 jaar inzet. Daarmee draagt dit moeizaam verlopen proces bij aan wantrouwen in de overheid en polarisatie tussen bewoners – precies het tegenovergestelde van wat de initiatiefnemers ooit voor ogen hadden.

Wat kunnen we hiervan leren?

Het afgelopen jaar heb ik de kracht gezien van initiatieven die ontstaan uit het hart, met visie en betrokkenheid van de wijk waarin zijn werken. Een sterk initiatief, met genoeg steun vanuit de buurt en de gemeente, kan jongeren toekomstperspectief bieden, bijdragen aan een sterke gemeenschap en leefbaarheid. Tegelijkertijd kan een gebrek aan ondersteuning en een moeizame relatie met de gemeente een startend initiatief juist de das om doen.

Voor een gemeente blijft het lastig in te schatten welke waarde een initiatief heeft en hoe dit te waarderen, zeker omdat er zo veel verschillende burgerinitiatieven zijn. De kracht en bijdrage van dit soort initiatieven aan onze samenleving is echter enorm. Als gemeente is het onmogelijk om de grote uitdagingen op sociaal en duurzaamheidsgebied en spanningen tussen bevolkingsgroepen alleen op te lossen. Daarom is het belangrijk dat gemeenten en initiatieven in gesprek blijven gaan over hoe je met elkaar samenwerkt en hoe de waardering over en weer vorm krijgt. Heldere communicatie en afspraken zijn belangrijk om bewust te zijn van de verwachtingen naar elkaar toe. Op die manier doe je recht aan de initiatieven die ontstaan uit liefde voor de buurt en gemeenschap. Een sentiment dat belangrijk is om te koesteren.