Praktijk en onderzoek versterken elkaar in initiatief ‘Samen Sterk’

Het initiatief Samen Sterk in Groningen laat zien wat er mogelijk is als mensen samen verantwoordelijkheid nemen voor hun omgeving. Het is bestaat uit een gemeenschap van bewoners, sociaal ondernemers, actieve vrijwilligers en professionals en is ontstaan vanuit het verlangen naar meer verbinding en zeggenschap. Inmiddels is het uitgegroeid tot een manier van werken die ook op andere plekken navolging verdient. Wat maakt hun werkwijze effectief?

Hoe kunnen praktijken en onderzoek elkaar versterken? Deze vraag stond centraal in een bijeenkomst waarin de initiatiefnemers van Samen Sterk samenwerkten met onderzoekers Jaap Ikink (NHL Stenden Hogeschool) en Mariël van Pelt (Fontys Hogeschool). In dit artikel verkennen we hoe wetenschap en praktijk elkaar kunnen versterken.

Waarom praktijk en wetenschap elkaar nodig hebben

“Rondom gemeenschapsversterking, maar eigenlijk in het hele sociaal werk, zie je dat er drie bronnen van kennis zijn”, zegt Mariël van Pelt, lector bij Fontys Hogeschool. “De ervaringskennis van bewoners, de praktijkkennis van professionals en de theoretische en onderzoekskennis. Die drie samen geven een stevige onderbouwing van waarom iets werkt.”

In de context van Samen Sterk betekende dit dat de ervaringen van betrokken bewoners en netwerkpartners serieus genomen werden en tegelijk getoetst konden worden aan inzichten uit het zogeheten Wat Werkt dossier Samenlevingsopbouw. Dat dossier bundelt theoretische kennis over de werkzame bestanddelen van samenlevingsopbouw. Maar hoe weet je of die theorie ook echt past bij de praktijk? “Wij waren nieuwsgierig”, zegt Jaap Ikink, docent/onderzoeker Social Work bij NHL Stenden Hogeschool. “Kunnen we, wat we weten over samenlevingsopbouw, terugzien in een initiatief als Samen Sterk? En andersom: wat leert deze praktijk ons over waar het dossier misschien nog tekortschiet?”

“We waren er als gasten. Niet om te evalueren of te sturen, maar om te reflecteren op wat er al gebeurde.”Jaap Ikink

Een uitnodiging tot reflectie

De bijeenkomst in Groningen werd niet georganiseerd door onderzoekers, maar door het netwerk zelf. José Wilschut, initiatiefnemer en oprichter van Samen Sterk, nodigde Ikink en Van Pelt expliciet uit om mee te kijken. Die rolverdeling is belangrijk om te benoemen. “Wij zijn letterlijk een fly on the wall geweest”, zegt Ikink. “We waren er als gasten. Niet om te evalueren of te sturen, maar om te reflecteren op wat er al gebeurde.”

Wilschut zette gelijk de toon in de bijeenkomst. “We zijn begonnen met een voorstelrondje, waarbij je ook gevraagd werd: wat hoop je te halen en wat gun je de ander?” Daarna volgde een korte uitleg over ego-loos handelen; één van de uitgangspunten van de Samen Sterk-benadering. Want juist vanuit de houding van ego-loos handelen kun je de ander écht ontmoeten. En daarna volgde de lunch. Met andere woorden: de start van het programma was volledig gericht op het verwelkomen van elkaar, veiligheid creëren en verbinden. Hiermee werd een stevig fundament gelegd voor de uitwisseling.

Een middag van herkenning

Tijdens de middag reflecteerden de deelnemers op hun eigen ervaringen. Wat werkte voor hen, wat maakte het verschil? Ondertussen keken Ikink en Van Pelt vanuit hun kennis naar wat er gebeurde. Op grote vellen papier verzamelden de deelnemers de elementen die zij belangrijk vonden: ontmoeting, vertrouwen, leiderschap, veiligheid, eigenaarschap. “We herkenden bijna alle werkzame bestanddelen uit het dossier in hun woorden”, vertelt Van Pelt enthousiast. “Dat was zó mooi om te zien.”

De infographic van het dossier hing aan de muur. Sommige deelnemers vroegen toelichting bij begrippen die erop stonden. Zo ontstond een dialoog tussen theorie en praktijk, waarin beide kanten nieuwsgierig waren naar elkaar.

Geen kunstje, maar vakmanschap

Wat opviel was de vanzelfsprekendheid waarmee Wilschut haar rol als verbinder vervulde. “Haar naam stond zelfs op een van de briefjes bij de vraag: wat werkt hier?” lacht Ikink. “Maar het ging niet om haar als persoon, het ging om wat zij doet. Hoe ze aanwezig is. Het gaat om nieuwsgierigheid, present zijn, mensen écht zien.” Van Pelt benadrukt: “Samen Sterk is geen kunstje. Dit is geen project dat je zomaar even uitrolt. Het vraagt congruentie in alles wat je doet: van de voorbereiding tot de uitvoering van een bijeenkomst. José Wilschut belichaamt dat.”
Juist die vanzelfsprekendheid maakt het lastig om te benoemen wat het precies is dat werkt. Daar ligt een kans voor onderzoek: om het onbewust bekwaam handelen van mensen te helpen benoemen, zodat het gedeeld en versterkt kan worden. En daarom was de reflectie met behulp van het Wat Werkt dossier zo van belang.

De rol van legitimatie

Hoewel het initiatief van Samen Sterk bij de gemeenschap ligt, speelt legitimatie richting de gemeente en welzijnsorganisaties ook een rol. Niet omdat er wantrouwen is – de gemeente en welzijnspartijen waren zelf aanwezig en positief – maar omdat het helpt als je kunt uitleggen waarom iets werkt. “Er is behoefte aan een beter verhaal”, zegt Ikink. “Zeker als de gemeente zegt: we willen dit verder brengen in de stad. Dan moet je kunnen uitleggen waarom het werkt.”

Van Pelt vult aan: “De beleidscontext is vaak gericht op gezondheid, op meetbare effecten. Maar wat we in Samen Sterk zien, is dat mensen iets vinden dat veel verder gaat dan hun oorspronkelijke hulpvraag. Vriendschap, betekenis, vertrouwen. Dat zijn bij Samen Sterk geen bijeffecten, dat is de kern.”

Reflectie als hefboom

De kracht van de bijeenkomst zat ook in de wederkerigheid. Deelnemers waren nieuwsgierig naar wat Ikink en Van Pelt zagen. Zij voelden zich gezien en gingen ook zelf anders naar hun eigen werk kijken. “Wat wij deden, was een vorm van gezamenlijke reflectie”, zegt Van Pelt. “En dat werkt door.” Die reflectie versterkt de legitimiteit van de praktijk. Zoals Ikink het verwoordt: “Er ontstond blijdschap bij de deelnemers: wat zij intuïtief al deden, blijkt ook volgens de literatuur waardevol. Dat geeft stevigheid.”

De reflectieve werkwijze die door Van Pelt en Ikink in Groningen is toegepast, biedt ook kansen voor andere initiatieven. Wat begon met een uitnodiging van Wilschut aan Van Pelt en Ikink, verdient navolging. “Het mooie is dat het niet ingewikkeld hoeft te zijn”, zegt Van Pelt. “Als je als initiatief nieuwsgierig bent naar wat werkt in je eigen praktijk, kun je zelf zo’n bijeenkomst organiseren.”

De infographic van het Wat Werkt dossier kan daarbij een handig hulpmiddel zijn. Het gesprek gaat dan niet over de theorie, maar over herkenning. Wat zien we terug? Waar zitten spanningen of blinde vlekken? Welke elementen dragen bij aan de kracht van ons netwerk? Er zijn allerlei varianten mogelijk. Soms nodigt een burgerinitiatief een onderzoeker uit. Soms is het een welzijnsorganisatie die een reflectiegesprek organiseert met haar medewerkers. Belangrijk is dat het initiatief blijft liggen bij de praktijk.”Wij komen graag als we worden uitgenodigd”, zegt Van Pelt. “Maar het eigenaarschap ligt bij de gemeenschap. Daar begint het mee.”

Van reflectie naar verandering

De bijeenkomst in Groningen laat zien dat het mogelijk is om onderzoek te verbinden met praktijk, zonder dat het eenzijdig of saai wordt. Het vraagt om gelijkwaardigheid, nieuwsgierigheid en de bereidheid om samen te leren. Het resultaat is meer dan een onderbouwing van wat werkt: het is ook een bron van energie en erkenning.

Voor gemeenten en andere betrokkenen biedt dit aanknopingspunten. Wie wil investeren in gemeenschapskracht, doet er goed aan om te luisteren naar de verhalen die daaruit voortkomen. En om ruimte te maken voor reflectie, voor taal, voor ontmoeting.

Of, zoals Van Pelt het verwoordt: “Een aanpak als Samen Sterk in Groningen is geen middel om zorgkosten te besparen. Het is waardevol op zichzelf.”