Het belang van formulierenhulp op buurtniveau

Veel mensen missen toegang tot hulpregelingen door onbekendheid, wantrouwen of beperkingen. De BuurtWerkKamers bieden met formulierenhulp op buurtniveau een belangrijke eerste stap richting herstel en zelfredzaamheid voor deze groep buurtbewoners.

Als het gaat om armoede hebben we het in Nederland op papier goed voor elkaar. Sterker nog, er zijn weinig landen waar zoveel regelingen en voorzieningen bestaan die verlichting bieden op het gebied van financiële zelfredzaamheid en bestaanszekerheid. Tot zover de papieren werkelijkheid. De dagelijkse realiteit van honderdduizenden Nederlanders is een andere. Velen beschikken niet over de vaardigheden en het netwerk om kennis te nemen en gebruik te maken van het aanbod dat er is. Om dat voor elkaar te krijgen zijn zij afhankelijk van ervaringsdeskundige hulp op buurt- en wijkniveau. Zonder die hulp zal het aanbod vanuit de overheid en instanties voor hen onbereikbaar blijven. Maar waarom lukt het een substantiële groep Nederlanders niet om de hulp te vragen, te aanvaarden en te ontvangen die zij zo hard nodig heeft?

Niet weten

Wat veel voorkomt is dat mensen niet weten dat er allerlei regelingen en voorzieningen zijn die bijvoorbeeld door de gemeente worden geboden. Denk aan kwijtschelding gemeentelijke heffingen, gebruik van de bijzondere bijstand en tegemoetkoming zorg- en scholingskosten. Het gemeentelijke aanbod is vaak ruim, maar omdat mensen niet weten dat het bestaat lopen zij geld mis, met alle gevolgen van dien. Wat ook veel gebeurt is dat mensen niet begrijpen hoe zij in aanmerking kunnen komen voor (financiële) hulp en ondersteuning of omdat zij simpelweg niet in staat zijn de stappen te zetten die nodig zijn. Hiervoor bestaan vaak meerdere oorzaken. Een van die oorzaken is een matig tot slechte beheersing van de Nederlandse taal. Dit komt vaak voor, in combinatie met onbekendheid met het Nederlandse zorg- en ondersteuningssysteem.

Niet kunnen

Ook gebeurt het dat mensen door een lichtverstandelijke beperking en/of hoge leeftijd niet of onvoldoende begrijpen wat er van hen wordt verwacht. Daarnaast zijn er mensen die door trauma tijdelijk niet of minder toerekeningsvatbaar zijn. Dat trauma kan veel verschillende oorzaken hebben, denk aan ziekte, verlies van een geliefde, relatiebreuk, geweld, misbruik, werkloosheid of depressie. Dit zijn voorbeelden van mensen die tijdelijk of langdurig niet zelfstandig de hulp en ondersteuning kunnen vragen die zij nodig hebben. In deze gevallen gaat het om het niet kúnnen.

Niet mogen

Er zijn ook mensen die niet in aanmerking komen voor hulp omdat zij daarvan wettelijk of juridisch gezien zijn uitgesloten. Hier betreft het mensen die niet mógen. Denk aan mensen die niet komen opdagen bij verplichte budgetteringscursussen, mensen die in een officieel schuldsaneringstraject nieuwe schulden hebben gemaakt of aan personen die fraude hebbe gepleegd en/of zijn veroordeeld voor een strafbaar feit. Deze mensen kunnen vaak niet (meer) terecht bij officiële instanties.

Niet willen en niet durven

En dan is er nog een laatste, niet onbeduidende groep van mensen die geen hulp meer wíl van de overheid of andere formele ‘systeempartijen’. Vaak is dat omdat zij geen vertrouwen (meer) hebben in deze partijen. Denk aan slachtoffers van de Toeslagaffaire, maar ook aan anderen die niet zelden ten onrechte zijn geconfronteerd met boetes, terugbetalingen en/of naheffingen opgelegd door de overheid. Deze mensen durven het vaak niet aan vertrouwen te stellen in de overheid.

Geen homogene groep

Het betreft hier geen homogene groep Nederlanders. Vaak is er zoals gezegd sprake van een combinatie van niet durven, weten, willen en kunnen. Uiteindelijk lopen de meeste van hen als gevolg hiervan volledig vast in hun problematiek, zeker als zij niet beschikken over een persoonlijk netwerk dat hulp kan bieden. In veel gevallen richten deze kwetsbare mensen zich in wanhoop tot ongeschikte of zelfs malafide hulpverleners waardoor zij van de regen in de drup belanden.

De formulierenbrigade

De kracht van ervaringsdeskundige hulp op buurt- en wijkniveau is daarom van niet te onderschatten belang. Een voorbeeld van plekken waar dergelijke hulp en ondersteuning wordt geboden zijn de BuurtWerkKamers in Amsterdam, Utrecht en Eindhoven. Een van de pijlers waarop deze BuurtWerkKamers rusten zijn de zogeheten formulierenbrigades die dagelijks tientallen kwetsbare bewoners ondersteunen. Wat al deze hulpvragers die bij de BuurtWerkKamers aankloppen met elkaar gemeen hebben is dat zij (nog) niet terecht kunnen bij bijvoorbeeld de buurtteams of andere zorgverleners. Het belang van deze eerste stap(en) bij een ervaringsdeskundige buurtbewoner is echter cruciaal.

Inlevend, zonder druk en toegankelijk

Ervaringsdeskundige buurtbewoners wéten wat andere kwetsbare buurt- en wijkbuurtbewoners doormaken en zij kunnen daardoor en door hun vaak begripvolle manier van communiceren wel werkelijk doordringen tot de mensen en kunnen hun vertrouwen winnen. Dit vertrouwen is heel belangrijk omdat hiermee de eerste stap wordt gezet naar herstel en het herwinnen van zelfredzaamheid.

Wat ook helpt, is dat de mensen die bij de BuurtWerkKamers werken vanuit hun ervaringsdeskundige rol in een huiselijke setting alle tijd en ruimte kunnen nemen voor gesprekken met de mensen die om hulp vragen. Er ligt bij de BuurtWerkKamers geen druk op het aantal te voeren gesprekken op een dag of in een week. Ze nemen de tijd die nodig is en dat wordt gewaardeerd door de kwetsbare hulpvragers. Bij buurtteams of de gemeentelijke schuldhulpinstanties zit er vaak druk op de ketel, niet in de laatste plaats omdat er resultaatsverplichtingen met de subsidieverleners zijn afgesproken.

Daarnaast hebben de BuurtWerkKamers geen of minder last van juridische en wettelijke beperkingen. Doordat de hulp van de BuurtWerkKamers een hoog particulier en vrijwillig karakter heeft, lukt de het deze vrijwillige hulpverleners uit de buurt op een andere manier de informatie los te krijgen waarmee de vaak terughoudende hulpvragers toch (voorzichtig) in beweging komen. Hiermee onderscheiden plekken als de BuurtWerkKamers zich van meer formele hulpverlenende instanties die in de ogen van velen last hebben van een hoge drempel.

Opstap naar en samenwerking met formele zorg

Zijn formulierenbrigades als die van de BuurtWerkKamer er dan om het werk van de formele instanties over te nemen? Nee, integendeel. Veel mensen die aankloppen bij de BuurtWerkKamers gaan gebukt onder problematiek die ook voor de BuurtWerkKamers vaak te groot en zwaar is. Uiteindelijk gaat ongeveer de helft van deze mensen voor een deel van hun problemen door en over naar bijvoorbeeld de buurtteams of tweedelijns hulpverlening. Maar zónder die eerste, vaak aarzelende stap bij de BuurtWerkKamers zou het nooit tot genoemde vervolgstappen kunnen komen. De formulierenbrigades in de warme en vertrouwde omgeving van de BuurtWerkKamers zijn hiermee dus een onmisbare schakel in de dienst- en hulpverlening aan een kwetsbare groep Nederlanders. In het bijzonder aan een groep die op zoek is naar meer (financiële) zelfredzaamheid en die door de vaak onpersoonlijke, onbekende en door velen gewantrouwde formele hulpverlening en instanties nog te veel en te vaak worden gemist.