De gemengde wijk als tussenstap naar de inclusieve wijk

Een eenzijdige bevolkingssamenstelling in kwetsbare wijken wordt vaak in verband gebracht met ongelijkheid, segregatie en negatieve buurteffecten. Het mengen van wijken door enkel ingrijpen in de woningvoorraad en de fysieke leefomgeving is niet voldoende om deze opgave te tackelen. Daarvoor is ook aandacht nodig voor samenleven, overbruggend contact en werken aan veerkracht in wijken. Deze publicatie van Platform31 en Movisie geeft gemeenten en corporaties handvatten hoe ze samen met hun partners in de wijk kunnen werken aan gemengde én inclusieve wijken.

Het mengen van wijken: een lange beleidstraditie

Nederland kent een lange traditie van sleutelen aan de woningvoorraad van wijken. Sinds de Tweede Wereldoorlog geloven beleidsmakers en corporaties dat het mengen van de woningvoorraad de oplossing is voor het tegengaan van negatieve gevolgen van concentraties kwetsbare bewoners in bepaalde wijken. Lange tijd was sloop- en nieuwbouw het voornaamste instrument om wijken te mengen. In het in juli 2022 gelanceerde Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) geeft het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de ‘gemengde wijk’ wederom een prominente plek.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2022). Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid.
1

Kritiek op het mengingsbeleid

Het idee is dat door het mengen van de woningvoorraad positieve buurteffecten worden gestimuleerd en negatieve buurteffecten – die ontstaan in wijken met veel problemen en kansarme medebewoners – worden ingedamd. Wetenschappers betwijfelen echter of het mengen van diverse typen woningen in wijken de sociale problemen van bewoners daadwerkelijk verbetert. En om de sociale cohesie en leefbaarheid in de wijk te verbeteren dienen ‘oude’ en ‘nieuwe’ bewoners elkaar regelmatig te ontmoeten. Echter, dit contact tussen nieuwkomers en zittende bewoners komt niet vanzelf tot stand.

Ontmoeting is belangrijk

Naar de verbondenheid van bewoners met hun wijk en de andere mensen die er wonen is veel onderzoek gedaan. Onderzoek laat zien dat de lichte, herhaalde contacten in de woonomgeving tussen bewoners van verschillende achtergronden ervoor zorgen dat bewoners zich prettig en veilig voelen in hun buurt en het vervolgens ook makkelijker wordt om overbruggend contact te maken. Het creëren van goede publieke voorzieningen waar buurtbewoners elkaar ongedwongen tegen kunnen komen kan helpen bij het bevorderen van verbondenheid tussen bewoners met verschillende achtergronden en sociaaleconomische kenmerken.

Leerkring met gemeenten

Om meer grip te krijgen op de vraag hoe we fysieke ingrepen die de bevolkingssamenstelling in een wijk beïnvloeden op een zinnige manier kunnen koppelen aan sociale interventies in de wijk, startten Platform31 en Movisie een leernetwerk. In dit leernetwerk zoomden we in op de wijken Ossenkoppelerhoek (Almelo), Meerzicht (Zoetermeer) en Haarwijk (Gorinchem). We leerden hoe fysieke ingrepen werden gebruikt voor sociale interventies, zoals bijvoorbeeld het vormgeven van een gemeenschappelijke tuin bij een nieuwbouwproject. Een belangrijke succesfactor voor het werken aan een inclusieve wijk is een gezamenlijke visie op de wijkaanpak van zowel professionals uit het fysieke en sociale domein. Het belang van de bewoner staat hierbij centraal. Het organiseren van wekelijks (informeel) contact met de professionele partijen in de wijk draagt bij aan het succes.

Routekaart gemeenten

Op basis van de ervaringen van de gemeenten Almelo, Zoetermeer en Gorinchem hebben we een ‘routekaart voor gemeenten’ opgesteld. Deze routekaart geeft adviezen en tips over de inrichting van het proces om samen met de wijkpartners te werken aan een gemengde en inclusieve wijk.